Thursday, November 23, 2000

Satu Cerita Banjar untuk pembaca Kedayan Online!

Ingat tak dengan perbincangan mengenai asal usul kedayan  pada vol lepas antara lain menerangkan kaitan di antara bahasa Banjar dengan bahasa Kedayan. Seorang pembaca telah mengirimkan satu cerita yang beliau perolehi dari internet untuk tatapan dan penilaian para pembaca KOL.

Si Dayuhan wan Si Gantingan

Dikisahkan semula : Mohammad Azlan Ali Bashah

Bahari  di banua Banjar, di pingar hutan jauh wan rumah urang, diam baampat baranak, si uma wan tiga anaknya. Dua ikung anak babini pantar daraan, nang kaka  ngarannya  si  Gantingan  nang ading si Dayuhan. Anak nang pahalusnya lalaki,  umur  tiga  bulan  rahat pandai ba ?uku. Nang ayah tulak madam kada tahu ka mana, parak satahun kada sing mantukan/bulik.

Jadi  nang  Uma  ni  pang  bagawi ka bandang, malunta bacari iwak, ka hutan mancari  lalapan  cagar  ditaruk. Si Gantingan ni lantih urangnya  baimpuan ading nang halus tadi, mamasak, tatapas wan basasimpun di rumah. Si Dayuhan ni  pulang  wangal,  tagak  budu-buduan,  kada  hingkat  disuruh, lain nang dipadahkan lain nang diulah.

Katuhukan  begawi  nang  Uma  ni  tadi  limbah am garing. Kamarian nang Uma baucap.  ?Gantingan,  awak  ku ni uyoh bangat, kapala minek, handak bangkit gin  aku kada hingkat. Padi di bandang tu masak, bisa ai hungku ripo sudah, amun kada dikatam ya am raput inya?. 

Si  Gantingan  bamandak  marista  nireng nang uma lalu bailun. ?Mara ai uma barihat,  hari  ini  tahan  kada uma ka bandang, bisa ai kina ulun mangatam padi. Tangah hari ulun bulik ai pulang memasak di rumah?.

Sabalum  tulak  ka  bandang  si Gantingan nyaru si Dayuhan. ?Oo Dayuhan aku handak  ka  bandang  mangatam, ikam diam ai di rumah menjaga uma wan ading. Kina  tanggar  banyu  hangat,  amun  sudah  mangalagak,  kambuhi  wan banyu dinginkan...ikam  japai hulu, bia-bia ladar mandii ai uma. Kaluku mau sigar awak limbah mandi lakas ampih  garingnya?.

?Inggih  ai  ? ujar Dayuhan, baparagah maharati, tangan kiwa mahahar kuring di  kapala,  kajadian  kabanyakan  bakutu,  rambut  kusut malarak kada suah disuroi.

?Sabuting  lagi,  didik  nanang  halus  sudah ku silihi lampinnya, sudah ku peringkani jua, kina ikam pukung, guringkan inya. Amun inya manangis, japai bumbungannya, amun balibak, ngintu tandanya inya sakit parut. Ambil  minyak agas  kacaki wan bawang saikit, kasai di parutnya. Amun ading sudah guring, andaki  tambakau  di bumbungannya pina tugul kina inya guring?. Maharatikah kau?.  ujar  Gantingan maiitihi. ?Maharati ai ?. Jawab Dayuhan, takarinyum, tampayan ai gigi di hadap nang rungkang.

Gantingan mambujurakan kutung wan tanggui nang dipakainya sambil tu bapasan pulang.  ?Patang kina aku handak maulah wadai balungan hayam, baras lakatan (pulut)  sudah  ai  ku  randam.  Kina bila matahari naik higa banturan ikam tumbuk  tapung  pulut  tu  lah?.  ?Hiih  ? ujar Dayuhan, sambil kiruh-kiruh bagaru kagatalan kurap di tampaha.

Aku  handak  tulak  dah  ni,  kau ingatakan panya nang aku madahi tadi ujar Gantingan   mamasani  sakali  lagi.  Tapih  disingsing  tinggi,  hancap  si Gantingan bajalan sambil nginting kampil nang baisi sanguan wadai wan banyu taharian ka bandang.

Limbah  Gantingan  tulak  ka bandang, si Dayuhan gin mahidupi api di atang, mananggar  kuantan  ganal,  menjarang banyu hanyat gasan mamandii nang uma. Bila  banyu  sudah  mangalagak,  Dayuhan manggarak umanya. ?Oo ma, bangkit, ambil  talasan  nih,  basilih.  Duduk  di  lantai  jarang  tu,  ulun handak mangubuyi  banyu  hangat.  Ujar Gantingan tadi lakas  sigar awak amun mandi
banyu  hangat?. Nang uma gin basilih makai talasan lalu badangkak di lantai jarang mahadangi si Dayuhan mamandii.

Si Dayuhan mamajahi api, maangkat kuantan baiisi banyu hangat, lalu diandak higa nang uma. Kajadian palui banar si Dayuhan inya kalupanan akan pasan si Gantingan.  Banyu hangat tadi kada dikambuhinya  wan banyu dingin. Inya gin tarus  haja mangubuyi banyu sahangatan ka awak nang uma. Napa bakuciak pang nang  uma  kada  bisa  madahkan lagi kahangatan, luyut awak saikungan. Taga dasar  budunya(palui)  si Dayuhan, makin umanya bakuciak makin bahimat inya mangubuyi  banyu.  Umanya  kasakitan  dipadahakannya kaaraian. Talah mandi, habis  takuyak  kelibir  umanya,  mata  tabulaning,  muntung tanganga, ilat tajulur.  Siksa  banar nang uma mati ilah Masitah nang dicaburkan Firaun ka banyu   hangat.  Asaan  Dayuhan  umanya  kasadapan  mandi,  lalu  taguring.
Disilihinya pakaian umanya lalu diangkat ka kasur.

Limbah itu, Dayuhan mamukung pulang adingnya diayunan handak manguringakan. Dayuhan  taganangan pasanan  si Gantingan lalu menjapai bumbungan adingnya. ?Wah  sakit  parut kanak ngini, balibak bumbungannya? ujar Dayuhan. Dayuhan gin  maambil  panjar  (baji)  lalu  dicucukakannya  ka  bumbungan adingnya, napa.........mancurat  ai  darah  kaluar,   kapati  pang  adingnya manangis maarit  kasakitan  langsung  ranai  kada sing bagarakan lagi. Takuriheng si
Dayuhan  lalu  baucap,  ?Han  napa  bujur  jua ujar si Gantingan tadi, amun diandaki  panjar  dibumbungan   janak  banar ading guring, ilun bahinak gin kada  kadangaran  lagi. Amun si Gantingan bulik kaina tantu inya mamuji aku pasal bisa babanar manjaga uma wan baimpuan mangguringakan ading?.

Si  Dayuhan  nyanguk di lalungkang, takarumus muhanya  nireng matahari nang sudah  di  atas  bumbungan.  Badadas  inya  maangkat   lasung wan halu lalu dinaikakan    ka    atas    banturan.    Dayuhan    gin    mulai   manumbuk tapung....dabuk..dabuk. Balum sawat sapuluh kali manumbuk....bummmmmmmmmmmm limbaham runtuh bumbungan. Lasung tabalik, halu takalapasan  takipai, baras wan  tapung  tahamburan. Dayuhan tabalik pungkang, mandabuk gugur ka lantai langsung tambus ka tanah.....siuppppppp.

Tangah  hari  (siang)  hangat  mangingeng,  Gantingan bulik ka rumah handak memasak,  awak  limbui  bapaluh,  hingal-hingal behinak kauyuhan bagawi wan jauh  bajalan.  Di  atas  kapala  bajujungan  bakul seganalan, hibak  panuh bajubung  wan  gamai  padi  nang  dikatam.  Jadi Gantingan kada kawa handak batunga atawa mengilar ka higa kiwa wan kanan. Sapai haja di muhara lawang, umbai  ai  inya  bahalulung,   basasaru  minta ganii manurunakan bakul nang dijujung.   ?Ooo   Dayuhan!!!   lakasi   ganiii   aku   nih?.   Tuhuk   jua ....upal....basasaru  hanyar  si  Dayuhan ilan dari siup tarus  manyingaiyi wan mangganii manurunakan bakul.

Takipek  banar  si  Gantingan  manireng  rumah  runtuh,  tarus  manakuni si Dayuhan. ?Dayuhan! Panya ulah ikam pina runtuh rakai sasakali rumah kita?

Gelidikan awak Dayuhan mengatar lalu bagamat menjawab. ? ikam nang manyuruh aku  manumbuk  tapung  di atas banturan pagi tadi. Aku turuti ai, sakalinya runtuh?. ?Budu  banar  ikam  ni  Dayuhan ai, ujar ku matahari tinggi parak banturan, kedada  aku  manyuruh ikam manumbuk tapung di atas banturan, suah kah urang manumbuk  tapung  di atas banturan atawa bumbungan ?? si Gantingan membihau garingitan.

?Mana uma wan ading?? Gantingan manakuni pulang....

?Ada  ai di atas, uma taguring limbah kaaraian aku mandii wan banyu hangat. Ading  pulang  kada  sing ilanan  limbah aku panjar bumbungannya kaya  nang disuruh  oleh  ikam?.  Jawab  si  Dayuhan ungah pasal pintar banar mambisai ading wan umanya.

?Bila  aku  nyuruh  ikam  mamanjar  kapala  ading? Ujarku diandaki tambakau bumbungannya.  Uma  ku  suruh ikan mandii wan banyu ladar kada banyu hangat kada?  Gantingan  takajut,   badadas bukah naik ka rumah malihati ading wan umanya.

Manireng adingnya badarahan, umanya karas  kajung, mati kaduanya,  bakuciak pang  Gantingan  ?  ikam mamatii uma wan ading Dayuhan ai?. Uma kita kedada lagi ading gin mati jua?.

Mandangar  si Gantingan bakiciak wan manangis garung-garung, hanyar Dayuhan tahu  nang  umanya  wan  adingnya  mati. Napa Dayuhan umpat ai jua manangis bahimat, bapangsar sambil bahantak batis.

Gantingan  manyasal  babanar  manyuruh si Dayuhan manjaga ading wan umanya. Inya tulak bahabar minta urang mauruskan jenazah uma wan adingnya.

Ada lagi sambungannya...................

Sudah  parak  samusim Uma Dayuhan wan Gantingan mati. Si Gantingan magun ai mahinam.
?Oo  Dayuhan,  aku  kaganangan banar lawan aruah Uma. Malam esuk aku handak aruh  ma?aruwahi Uma. Lauk wan segala lalapan sudah ku sadiaakan. Pagi Esuk ikam  tulak  ai  basaruan manyuruh urang datangan. Kada kira sipa haja nang ikam tahaga di pajalanan saruani ai barataan.

Esoknya,  pagi-pagi  sudah  ai  Dayuhan  bangkit  lalu  tulak  basaruan. Si Gantingan  di  rumah  basasimpun  wan bamasak. Nasi sagaringsing, ampal dua macam, humbut nyiur dimasak gangan putih.

Si  Dayuhan  gin  tulak  basaruan. Di tangah jalan tahaga wan burung Pipit, lalu  si  Dayuhan  baparagah  ka  Pipit  pasal  handak aruh ganal. Kaya ini ujarnya....!

 ? O........ Pipit, O..... Pipit,
?kami handak ba?aruhan?
?Saruanan lah barataan?
?Lalakian wan babinian?
?kada kira tuha atawa kakanakan?
?Bahajat mangumpulakan?
?Sunyaan bubuhan wan kakawalan?
?Matan hilir datang ka pahuluan?
?bilang  sa?ikung kada kaliyungan?
?Malainkan tamasuk dalam hitungan?

 Purrrrrr ......malibur si Pipit tarabang sambil bailun,
?pit.........pit........pit...............?.
Sarik banar Dayuhan mandangar Pipit manyambati rumahnya kipit.
?Rumah kami kada kipit kada Pipit  ai?, ujar si Dayuhan.
Purrrrrrrrr ......malibur pipit tarabang.
Rigas-rigas  Si  Dayuhan  bukah  mangapung  ma?iringakan  burung Pipit lalu
manakuni si Pipit.

"Oooo Pipit....Oooo Pipit" !
"Iakam manginang kah"
"Manginang ai ujar Pipit".
"Oooo Pipit....Oooo Pipit" !
"napanya gasan sireh mu"?
"sireh ku sireh mangkarung", ujar Pipit.
"Oooo Pipit....Oooo Pipit !
"Napanya gasan kapur mu"?
"Kapur ku tahi burung", ujar Pipit.
"Oooo Pipit....Oooo Pipit !
"Napanya gasan pinang mu" ??
"pinang ku nyiur rahat karungkung", ujar Pipit.
"Oooo Pipit....Oooo Pipit !
"Napanya gasan gambirmu"
"gambir ku tahi hayam mantong", ujar Pipit.
Oooo Pipit....Oooo Pipit !
"Napanya gasan tambakau ruku mu"?
"Tambakau ruku ku sasingut jagong".
Oooo Pipit....Oooo Pipit !
"Di mana gerang rumah mu"
"Rumah ku di halapat puhon buluh walatong"

Talalu  kajauhan  ma?iringakan Pipit tarabang limbah am sasat Si Dayuhan ka dalam  hutan.  Si  Dayuhan  gin  babulik  handak  bapatah  balik  ka rumah. Sakalinya  tahaga  wan  rumah  nang  kada  bisa  lagi  madahakan  ganal wan tinggi-tingginya.

?Rumah  sipa  pang  gerang  nang  ganal  banar  ini?,  ujar Dayuhan basurah surangan. Sampai di muhara tangga lalu si Dayuhan basasaru.?Oooo urangnya! Adakah sampian di rumah ??. Dua talu kali basasaru ba?ilun ai tumatan surambi.

"Garabak garagoi"?
"Talapak kaya tanggoi"
"Burit kaya bakul"

Sakalinya  mancungkung  ai  di  muhara  lawang  sing ganalan hantu Raksasa,
sambil ba?ilun pulang.

"Garabak garagoi"?
"Talapak kaya tanggoi"
"Burit kaya bakul"?

?Napa hajat ikam ka mari ??ujar hantu Raksasa manakuni si Dayuhan.
?Kedada  papa, cuma manyaruwani sampian ka rumah, kami handak bahawul malam
kaina?,   ujar Dayuhan,
?Oooo  kaya itulah, bulik ai ikam dahulu, malam kaina bisa ai aku manunta,i 
, ujar hantu Raksasa.

Si  Dayuhan gin bulik. Sampai di rumah si Gantingan gin manakuni. ?Sudahkah 
ikam basaruan?
?Sudah ai, malam kaina datangan ai urangnya?, ujar si Dayuhan.

Bila  ari  patang  sibuk ai si Gantingan wan si Dayuhan bakakawut, ba?idang hagan   manyurungi  urang  makan  malam  kaina.  Bila  parak  sanja,  talah bakakawut, sakalinya tadangar ai tumatan jauh ba?ilun.

"Garabak garagoi"?
"Talapak kaya tanggoi"
"Burit kaya bakul"

Napaa...............takipek ai si Gantingan. ?Sipa nang ikam saruani, hantu Raksasa lah ? Maram ikam amun  inya kada cukup kanyang ikam pang ditaguknya pulang.? mangatar ai si Gantingan dua ba?ading, kada hingkat baulah apa-apa
lagi.

?"Garabak garagoi"?
"Talapak kaya tanggoi"
"Burit kaya bakul"

Datang  ai  hantu  Raksasa  dua  laki  bini.  Si  Dayuhan  wan si Gantingan  manyunduk lawang piset-piset sambil ma?indap di lungkang manirengakan hantu Raksasa  nang lingas-lingas makan. Sakali hadap jua talah nasi sagaringsing wan  lauk-lauknya  sakali. Rupanya magun jua kada mayo, cirat-cirat matanya mancari?i si Dayuhan wan si Gantingan sambil bahalulung.

?Oooo..............urangnya  di  mana  ikam  bapatak  ? Adakah lagi nasi ?? Sambil  kulilik-kulilik  mamusingi  rumah mancari?i kaluku ada makanan nang laen lagi. Lalu ba?ilun :

"Ting! Ting....ngiwit..... paaa..................ti..kok"?
"Aku ginting di burit,  lalu............... ku tagok"?

?Ikam  ai pulang ku tagok, ujar hantu Raksasa, lalu naik ka rumah mancari?i
si Gantingan wan si Dayuhan.

Bilang  kada  bisa madahakan lagi takunannya si Dayuhan. ?Oooooo Gantingan! Napa kita ?? Ujar Dayuhan gelidikan awak mangatar saikungan.

?Kita  babuwut dalam ?belanai? bapatak, (belanai=guri ganal wadah pabarasan batudung  tambaga)  taga  ikam daham bariuh lah, amun ikan bariuh tahuannya hantu Raksasa, mara matian kita dimakan inya kaina? ujar Gantingan.

?"Garabak garagoi"?
"Talapak kaya tanggoi"
"Burit kaya bakul"

"Ting ! Ting....ngiwit..... paaa.............ti..kok !!!!!!!!!!?"
"Aku ginting di burit, lalu............... ku tagok !!!!!!!!!!"

Tuhuk  hantu Raksasa mancari?i si Gantingan wan si Dayuhan kada jua tahaga. Sakalinya  ? boooooooooooooot.........? malibut si Dayuhan bakantut, limbah am  pacah  belanai.  Badadas ai si Dayuhan wan si Gantingan tajun ka tanah, bukah  di  kapung pulang oleh hantu Raksasa. Bukah punya bukah tahaga puhon pinang, hancap ai si Dayuhan wan si Gantingan mamanjati puhon pinang datang
ka pucuknya. Kada kawa pulang hantu Raksasa handak manangkap.

Ba?ucap hantu Raksasa. ?Kaya apa ikam naik ka puhon pinang? ? ?Amun  handak  lakas  sampai  ka  pucuk  panjat  ai burit ka atas?, ujar si Dayuhan.

Hantu  Raksasa  gin  manuruti basa si Dayuhan, banaik puhon pinang burit ka atas.  Napa  tapayan  ai  lubang  kalimut  hantu Raksasa sing ganalan, lalu kalapauwan ai si Dayuhan wan si Gantingan manukuni wan buah pinang masuk ka kalimut hantu Raksasa.

Kada   bisa   madahakan  lagi,  bilang  kalapak-kalapak  ai  hantu  Raksasa kasakitan, panuh parut wan buah pinang lalu mati. Arai ai si Dayuhan wan si Gantingan  pasal  sudah  salamatan, turun dari puhon pinang lalu bulikan ka rumah saurang.

Kada mada si Dayuhan, bungul-bungul inya kawa jua mamati'i hantu Raksasa.

KOL

END

No comments:

Post a Comment

Kedayan Online and Suambi Kedayan, A REBORN!

This website is a re-issue of once published materials of Kedayan Online  (of PAADIANInc. ),  Suambi Kedayan (of Persatuan Kedayan Sabah...